Osmanlı hanedanından Dolmabahçe Sarayı’nda yaşayan son üye Halife Abdülmecid Efendi’dir. Saltanat’ın kaldırılması sonrasında 17 Kasım 1922’de TBMM tarafından Halife olarak seçilmiş, 3 Mart 1924’te Halifelik kaldırılana kadar bu görevde bulunmuştur.
Osmanlı’nın 19. yüzyıldan başlayan batılılaşma hareketi 20. yüzyılda nihayetinde Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına ulaşmış bir süreçtir. Bu sürecin tanığı son hanedan üyesi olan Halife Abdülmecid Efendi, batılılaşma hareketini, modern hayatı, batı tarzı sanatları destekleyen, çocuklarına bu konularda eğitim aldıran biriydi. Şehzadelik yıllarından itibaren kendisi de sanatla çok yakından ilgilenmişti. Özellikle resim alanındaki yetkinliği ve ortaya çıkardığı eserler adının “Ressam Şehzade” olarak anılmasına da yol açmıştı. Yurt dışında organize edilen sergilere de tablolarıyla katılmış olan Abdülmecid Efendi, resimdeki kadar ileri profesyonel olmasa müzik ve edebiyatla da ilgiliydi. Bugün Dolmabahçe Sarayı’nda görülmesi gereken en önemli odalardan biri de Halife Abdülmecid Efendi’ye ait olan kişisel kütüphanedir.
Okumaya olan ilgili gençlik döneminden itibaren başlayan Halife Abdülmecid Efendi, erken yaşlardan itibaren geniş bir kitap koleksiyonu oluşturmaya başlamıştır. Fransızca, Almanca ve İngilizce’yi iyi derecede bilen Abdülmecid Efendi, yabancı yayınları da mümkün olduğunca takip ediyor; edebiyat, felsefe, bilim vb. alanlarda batı kaynaklı yayınlardan yararlanıyordu.
Cumhuriyete Doğru Giden Yolda Modern Bir Koleksiyon
Bugün Dolmabahçe Sarayı’nda Zülvecheyn Salonu’nun deniz tarafında konumlanan odalarda 43 numaralı olanı Halife Abdülmecid Efendi Kütüphanesi’dir. 14 binin üzerinde esere ev sahipliği yapan kütüphanede Abdülmecid Efendi’nin otoportre tablosu, bu mekânda çekilmiş fotoğrafları ve geniş bir kartpostal koleksiyonu da yer almaktadır.
Kütüphane koleksiyonu, yerli ve yabancı dergi, kitap, sözlük, ansiklopedi vb. çok çeşitli basılı yayından oluşmaktadır. Koleksiyonun çoğunu Abdülmecid Efendi’nin kendi birikimi eserler teşkil ederken, kütüphanede Mustafa Kemal Atatürk ve İnönü döneminde satın alınmış veya hediye gelmiş eserlerde bulunmaktadır.
Abdülmecid Efendi’nin koleksiyonunda başta Osmanlıca olmak üzere, Fransızca, Almanca, İngilizce, Arapça ve Farsça eserler vardır. Yurt dışından Victor Hugo, Jean Jacques Rousseau, Henrik Ibsen ve Goethe gibi büyük düşünür ve yazarların eserleri; yurt içinden ise Namık Kemal, Halit Ziya, Tevfik Fikret, Fatma Aliye ve Halide Edip gibi Türkçe’nin büyük yazarlarına ait eserler yer almaktadır. Batılılaşmanın ve cumhuriyetin kültürünü, mücadelesini taşıyan bu önemli düşünce ve sanat insanlarının eserleriyle de kütüphane, kolektif hafızanın değerli mekânlarından biridir.
2004 yılında ziyarete açılan Halife Abdülmecid Efendi Kütüphanesi, kitap koleksiyonunun etkileyiciliğinin yanı sıra tablo, fotoğraf, kitap ciltleri ve mobilyaları anlamında da incelenmeye değer hazineler barındırmaktadır. Mobilyalar içinde en ilginci üzerine II. Abdülhamid’in monogramının işlenmiş olduğu sırtı öne doğru açıldığında kitaplık merdivenine dönüşen koltuktur. Cilt sanatının ilgi çekici örneklerini de barındıran kütüphanede, klasik kumaş ve deri ağırlıklı cilt bezlerinin yanı sıra kapak tasarımlarında ahşap ve mermer gibi malzemelerin kullanıldığı da görülmektedir.