Kaynak: Esra DURMUŞ- Sanat Tarihi Uzmanı
https://www.tarihcantasi.com/
Kubbetü’s-Sahre, dıştan sekizgen planlı, içten ise merkezi daire planlı ve kubbelidir. kutsal kayanın üzerini örten yak. 20.44 m çapındaki kubbeli birimin etrafı çift koridorlu ( galerili) olarak düzenlenmiştir. ilk galeri dört ayak ve 12 sütun üzerindeki devşirme başlıklara oturan kemerlerle; ikinci galeri ise, 8 büyük ayak, 16 sütun üzerindeki başlıklara oturan 25 kemerlerle oluşturulmuştur. ikinci koridorun üzeri sundurma bir çatı ile örtülmüştür. Merkezi kubbenin kasnağında 16 adet pencere yer almaktadır. İçeriye giriş, kuzey, güney, doğu ve batı cephede yer alan dört açıklıktan sağlanmaktadır. Kapıların, Abbasi halifesi Muktedir Billah’ın annesi Şağab Hatun tarafından Kubbetü’s Sahre’ye hediye edildiği bilinmektedir.
Yapı, merkezi daire planlı ve çevre koridorlu sekizgen kuruluşuyla, Suriye’nin Rotond planlı erken Hristiyan kiliselerine benzemektedir. Kudüs’ün özellikle Hristiyanlardan alınması, baninin kentte eski Hristiyan kilise planını uygulayan yerli sanatçılardan yararlanmış olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra Kubbetüs’s-Sahre‘nin dekorasyonunda görülen ihtişam, baninin bölgedeki kiliseleri gölgede bırakma amacını taşıdığını düşündürmektedir.
Kubbetü’s-Sahre Süsleme Özellikleri
Yapının içten ahşap olan kubbesi, dıştan kurşun ile kaplanmıştır. kubbe, günümüzde altın görünümü verilen bakır levhalar ile kaplıdır. kubbe iç yüzeyi inşa edildiği dönemde altın ile kaplanmıştır. ancak Abbasiler döneminde bu altın kaplama kaldırılmış olup daha sonra altın görünümlü malzemeler ile süslenmiştir.
Kubbenin iç yüzeyi günümüzdeki görünümüne, Eyyubiler Döneminde kavuşmuştur. Selahaddin Eyyubi tarafından , lacivert zemin üzerine altın yaldızla madalyonlar şeklinde bir düzenleme yaptırılmıştır. ayrıca kubbe kasnağında ise Kur’an’da Tâ-hâ Suresinin ilk 21 ayeti yeşil renk zemin üzerine yine altın renklerle yazılmıştır. yapının önemli süsleme unsurlarından biri de mozaiklerdir. özellikle kubbe kasnağında vazolardan çıkan bitki dalları, nar, zeytin, hurma gibi meyveler cennet imgesi olarak görülmektedir. Bitkisel kompozisyonlar Helenistik geleneğin yansımaları olarak da düşünülmektedir. Yapıda, en çok kullanılan malzemelerden biri de mermerdir. yapının sekizgen gövdesi dışarıda alt sıra pencere hizasına kadar mermerdendir. yine yapının içinde çeşitli yerlerde mermer kullanımı söz konusudur.
Sekizgenin dış yüzü renkli taş mozaiklerle süslü olup özellikle 16. yüz yılda Kanuni Sultan Süleyman döneminde saraydan ( İstanbul) gönderilen çiniler ile de süslenmiştir. Dışarıda kubbe kasnağında yazı, İsra Suresinden ayetler ile başlayıp H. 952/M. 1545 tarihiyle sonlanmaktadır. Sekizgenin güney köşesinden itibaren ihlas suresi ile başlayıp, Ahsab Suresi 33/56, İsra suresi 17/111, Tegâbün 64/1, Hadid, 57/2, Nisa 4/171-172, Meryem, 19/34-36 ve Al-i İmrân 3/18-19 ile sonlanmaktadır. küçük kare karoların birleştirilmesiyle oluşturulmuş yazı mavi zemin üzerine beyaz renkte sülüs hat ile yazılmıştır.